بررسی تاریخی ناجنبش کوییر ایرانی

اکنون پژوهش‌های اندکی در زمینه تاریخ جنسیت و سکسوالیته در ایران شکل گرفته است. مقالات پراکنده‌ای نیز در این رابطه منتشر شده است. در تمامی‌این پژوهش‌ها جریانهای اجتماعی و تاریخی سه دهه اخیر به طور اخص مورد بررسی قرار نگرفته است. بررسی تاریخی و جامعه‌شناختی روشمند این برهه از تاریخ می‌تواند دانش تاریخی‌ای برای فعالان و کنشگران حوزه‌ی جنسیت و سکسوالیته ایرانی فراهم نماید. این پژوهش با ارائه یک الگوی جامعه شناختی مبتنی بر بستر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بازنمایی‌های صورت گرفته از این صحنه را به چالش می‌کشد.

بیش از سه دهه از فعالیت‌های حقوقی-جهانی در رابطه با فراهنجاران جنسی در خاورمیانه و شمال آفریقا می‌گذرد.«جریان جهانی گی اینترنشنال» با تحریک و عرضه گفتمان‌ جنسی و جنسیتی مدرن، الگوهای سنتی را در خاورمیانه تحت‌ شعاع خویش قرار داده است. گفتمان‌ نوین همجنس‌گرایی بر مبنای تلاش‌های حقوقیِ سازمان‌های بین‌المللی و ایرانی(دیاسپورا) همکار در خارج صورتبندی شده است و در رابطه‌ی متقابل با کنشگران جنسی فراهنجار(کوییر) در شرایط محلی، گفتمان غیر رسمی را تولید کرده است. در این پژوهش رویکردها و عملکردهای ناشی از این گفتمان که از آن به «گفتمان جریان غالب» یاد می‌شود، از نظرتاریخی-جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. بازنمایی‌های متعددی از صحنه سکسوالیته و به ویژه همجنس‌گرایی ایران صورت گرفته است. این بازنمایی‌ها پی‌آمدهای متفاوتی را برای زیست کوییر‌های ایران بوجود آورده است. رویکرد‌های سازمانی و برداشت‌های سیاسی در فقدان رویکرد پژوهشی–تاریخی به برداشتی انتزاعی بسنده کرده‌اند. بازنمایی‌های این چنینی به اتخاذ استراتژی‌هایی همچون سیاست «آشکار‌سازی» منجر شده است که موجب تغییرات وضعیت کوییر‌های ایرانی گردیده است.

 پژوهشگر براساس عملکرد و پژوهش‌های پیشینی صورت گرفته در این حوزه، دو گفتمان‌ عمده تحت عنوان «گفتمان‌ جریان غالب» و «گفتمان‌ دگراندیش» را مبنای توزیع سیاست‌ها، عملکردها و آراء متعدد قرار داده است. گفتمان‌ نخست، با دیدگاه کلان روایت گی بین‌الملل، نوعی مبنای تئوریک ذات گرایانه به جنسیت و سکسوالیته، اتخاذ رویکرد خطی در روایت تاریخ اجتماعی و تحلیل‌های اجتماعی، فعالیت‌های سازمانی و پیشروی در گفتمان‌ حقوقی بخصوص شاخص‌های حقوق بشری به عنوان معیارهای جهانی قرابت بیشتری دارد. در کنار این گفتمان‌، گفتمان‌ دگراندیش که عمدتا دارای خاستگاهی آکادمیک بوده و در جریان نقد گفتمان‌ جریان غالب، ادبیاتی انتقادی را با توجه به کانتکست‌های محلی، نقش معیارهای محلی، جهانی و نوعی طرح اندازی متفاوت در جهت تفهمی نظری در باب تاریخ کوییر ایرانی تماتیزه کرده است. گفتمان‌ اخیر در پیوستاری از اندیشه‌های انتقادی تا سعی در روایت تاریخی متفاوت و حتی ارائه تئوری‌های جایگزین و برساخت‌گرای اجتماعی و مبتنی بر شرایط خاص محلی را در بر می‌گیرد. این تقسیم‌بندی کلان کمک شایانی به ارائه چشم‌اندازی تاریخی در زمینه اندیشه‌ها و الگوهای جامعه شناختی خواهد کرد. مطالعه این دو گفتمان‌ برای فهم جنبه‌های هستی‌شناختی، معرفت شناختی و کردارشناسانه‌ی «ناجنبش کوییرایرانی» ضرورت دارد.

تاکنون در پژوهش‌های صورت گرفته چهارچوب ورود به مساله کوییر در ایران از منظر جریان جهانی‌سازی سکسوالیته و نفوذ گفتمان‌ غربی در ایران مورد تحلیل قرار گرفته است. این پژوهش در پی تفهم شرایط ساختاری و نقش کنشگران محلی در رابطه با جریان جهانی‌سازی سکسوالیته غربی است. فعالان و نویسندگان حوزه کوییر ایرانی با رویکرد جهانی-محلی از وجود نوعی جنبش دگرباشی( معادلی برای کوییر) در ایران سخن به میان می‌آورند(گفتمان‌ جریان غالب). در مقابل تعدادی از پژوهشگران آکادمیسین، هستی شناسی، معرفت شناسی و وجود جامعه شناختی هویت‌های جنسی را به‌ عنوان هویت خودآگاه، پایدار و برساخته‌ی گفتمان رسمی در ایران مورد انتقاد قرار می‌دهند (گفتمان‌ دگراندیش).

در این پژوهش تلاش بر این است که در ابتدا از لحاظ نظری وجود جنبش‌های دگرباشی در ایران نقد شده و وجود تاریخی  ناجنبش کوییر درایران مدلل شود. سپس روایتی از کنش متقابل جریان جهانی‌سازی سکس، ساختار اجتماعی و سیاسی سکسوالیته ایران و کنشگران محلی ارائه شود. به عبارت دیگر صحنه سکسوالیته کوییر ایران با توجه به سیاست‌های سرکوبگرانه، تنظیمی‌، مقاومتی و واژگون‌ساز ترسیم شود. مساله اصلی این پژوهش تفهم و تبیین الگوی تاریخی-جامعه شناختی ناجنبش کوییر ایران در سه دهه اخیر است. پژوهشگر سعی کرده است تا با بررسی تفصیلی تاریخ جنسیت و سکسوالیته ایرانی و ضمن معرفی و نقد گفتمان‌های آن، الگوی ناجنبش فراهنجاران جنسی ایران را در دوران معاصر زمینه یابی نموده و مستدل نماید.